DREWNO EUROPEJSKIE

A teraz coś z rodzimych gatunków, coś co wszyscy znamy i kochamy

czyli:

DĄB

Quercus alba liczy ponad 200 różnych gatunków występujących przede wszystkim w Europie, Iranie
i Kanadzie, a także (najdalej na południe) na Wyspach Sundajskich. W zasadzie nie występuje tylko w Australii i Afryce.

W Polsce z dziko rosnących dębów rozróżnić możemy:

- dąb burgundzki

- dąb bezszypułkowy

- dąb czerwony 

- dąb omszony 

- dąb szypułkowy

Widoczne błyszczki

Zbliżenie na promienie rdzeniowe

Drewno dębu jest stosunkowo ciężkie i twarde o barwie ciemnego, czerwonawego brązu, ciemniejące z czasem od światła i powietrza. Biel jest jasno-kremowy. Drewno cechują grube pory na wewnętrznych brzegach słojów rocznych oraz tzw. błyszczki. Usłojenie jest wyraziste, faktura szorstka. Generalnie jest bardzo odporne i trwałe, choć biel często atakowana jest przez owady. Należy je długo suszyć. Łatwo paczy się i pęka (pęknięcia wewnętrzne) szczególnie przy dużych mrozach, dlatego zastosowanie zewnętrzne jest bardzo ryzykowane. Doskonale się za to nadaje do stolarki wewnętrznej. 

Drewno dębowe jest trudno zapalne (osmala się i ognień ma problem z przetrawieniem jego wnętrza), z tego tytułu od wieków budowano domy z tego surowca. 

 

Łatwe w obróbce skrawaniem i gięciem. Nadaje się również do robót snycerskich. Trudno się poleruje, ale barwi i klei dobrze. Dobrze reaguje na woskowanie i lakierowanie. Wskutek dużej porowatości niełatwo przyjmuje politurę. Z powodu dużej zawartości garbników pod działaniem związków żelaza, np. gwoździ i klejów o odczynie zasadowym powstają atramentowe plamy. 

Twardziel dębu szypułkowego jest nieprzepuszczalna dla cieczy i gazów, a dodatkowo dzięki niezwykłemu aromatowi jest cennym surowcem do produkcji beczek na napoje alkoholowe - wina, whiskey i inne.

Bardzo pożądany ze względu na swą atrakcyjność jest dąb czarny. Drewno o takim zabarwieniu pozyskuje się z bagien - dąb długo (a nawet bardzo długo) leżakujący w wodzie przybiera barwę czarną. Jest piękny, ale bardzo kruchy i łupliwy. Trudniejszy w obróbce.

Dąb francuski ma drewno o innym odcieniu brązu, jest także bardziej miękkie, ciemniejsze i bardziej podatne na obróbkę.

Do dziś stoją katedry gotyckie, które mają dachy zbudowane z tego drewna !

***

Miałem przyjemność pracować w 150cio letniej dębinie francuskiej. Cud, miód i malina. Odpadu było tyle co przy mahoniu, czyli niemal zero :)

Kellur

***

Ciekawostki

Dąb miał duże znacznie w wielu znakomitych kulturach. Wielu wierzyło, że dąb stworzony został jako pierwsze drzewo na świecie.

Biblia opowiada, że w cieniu dębu Abraham spotkał Anioła, a pod starymi dębami zwolennicy Baala składali swemu bogu ofiary palne.

Starożytni Rzymianie i Grecy uważali, że jest siedzibą ich najwyższych bóstw – Jowisza i Zeusa, gdyż znana do dziś jest skłonność dębów do"ściągania" błyskawic i piorunów.

Najważniejsze jednak w naszej kulturze są tradycje słowiańskie i germańskie.

W świętych gajach Słowian i Celtów dąb - po starosłowiańsku "dąbr" (stąd dąbrowa) - był drzewem świętym. Stare dąbrowy przeważnie stanowiły ich miejsca kultu.

Celtowie wierzyli również, że moc dębu jest pomocna w zaświatach, dlatego do grobów zmarłych wkładali gałęzie tego drzewa. Na Żmudzi był głównym drzewem poświęconym Perkunowi. Posągi Światowida wykonano z tego drewna.

Według podań ludowych  liście dębowe, żołędzie i całe gałęzie, odpowiednio przygotowane i przyprawione zaklęciami, leczyły wrzody, kołtuny, kurzą ślepotę i „drygawicę oczu”.

Ze względu na rzadkie występowanie, jemioły rosnące na dębach uchodziły za szczególny talizman.

Dąb należy do najstarszych gatunków drzew, od 65 milionów lat istniał w paleocenie - trzeciorzędzie.

Podobno najstarszy dąb bezszypułkowy w Polsce rośnie w Turowie (województwo opolskie) i ma 369 lat, natomiast najstarszy dąb szypułkowy w Polsce rośnie w Bąkowie (wieś i gmina Warlubie w województwie bydgoskim) i ma aż 609 lat !

BRZOZA

Brzozy przetrwały całą epokę lodowcową z uwagi na swoje niezwykłe właściwości dostosowawcze. Występują praktycznie na każdym siedlisku Półkuli Północnej, Kanady i północnej części USA, Europy Środkowej i północnej części Azji. Obecnie występuje około 40 gatunków, przy czym w Polsce występuje ich siedem. Najbardziej rozpowszechnionym w Polsce i ważnym gatunkiem jest brzoza brodawkowata.

Drewno brzozy ma delikatną fakturę, barwę prawie białą z jasnożółtą twardzielą. Posiada mało charakterystycznych szczegółów ułatwiających jego rozpoznawanie. Promienie rdzeniowe są bardzo cienkie i prawie niewidoczne. Tak samo słoje roczne. Najbardziej charakterystycznym szczegółem, pozwalającym odróżnić drewno brzozy od innych rodzajów drewna, są „plamy rdzeniowe” barwy ciemnobrązowej, niejednokrotnie prawie czarne.
Drewno brzozowe może być ciężkie jak dąb i twarde jak jesion. Jeśli mielibyśmy to jakoś usystematyzować możemy powiedzieć, że jest średnio ciężkie, średnio twarde, trudno łupliwe, ale też łatwo zapalne. Wykazuje odporność na działanie kwasów. Nie pęka, nie koroduje, prawie nie paczy się. Cechę tę wykorzystują m.in. myśliwi używając ukośnie ciętych płatów brzozowych do osadzania trofeów myśliwskich. 

W wilgotnych warunkach drewno brzozowe jest narażone na ataki korników, silnie „pracuje” przy nagłych zmianach wilgotności i temperatury. Generalnie suszy się dość dobrze.
Jest łatwe w obróbce skrawaniem i gięciem (choć przy parzeniu szarzeje), przy zastosowaniu każdych narzędzi. Dobrze się w niej toczy. Dosyć łatwo rzeźbi.
Powierzchnie strugane są bardzo gładkie, mają piękny połysk, dają się dobrze bejcować, kleić, politurować, polerować i lakierować (choć zaleca się kilka warstw). 

#Wtrącę:
My generalnie lakierów nie lubimy ze względu na ich toksyczność. Staramy się otaczać przedmiotami wykańczanymi olejami, woskami, politurami tak jak to się robiło przed laty. Wam również polecamy dbać o to, by wybierać naturalne, bezpieczne meble i przedmioty codziennego użytku. Choćby kosztem trwałości ich powierzchni.
Nie trujmy się więcej niż musimy. Cywilizacja wystarczająco nam chemii dostarcza na co dzień.

Wracając do wątku:
Niekorowane drewno okrągłe brzozy łatwo ulega zaparzeniu i rozkładowi przez grzyby. Najlepiej się więc nadaje na opał, doskonale spala się nawet w stanie świeżym.

Użyteczność drewna brzozy jest duża, jest to doskonały materiał stolarski do wyrobu mebli i innych rzeczy codziennego użytku, do wyrobu sprzętu sportowego, budowy samolotów, skrzynek, szpuli, kołków, gwoździ drzewnych, a także znajduje zastosowanie w przemyśle celulozowo-papierniczym i płytowym. Szczególnie cenione i poszukiwane są części drewna z odziomka, czyli tzw. „czeczoty” wykazujące wspaniały rysunek - „flader” z powodu licznych sęczków oraz bardzo ciekawego, nieregularnego przebiegu włókien i słojów. Czeczoty często używane są do wyrobów rzeźbiarskich i snycerskich (rozmaite przedmioty ozdobne, np. szkatułki, ramy, klamki). Była szczególnie modna w XIX w. i na początku XX wieku. Do dzisiejszego dnia słynne fińskie noże, te najdroższe tak zwane "Lappin leuku", mają rękojeść z brzozy czeczoty.
Brzoza nie nadaje się jedynie do celów budowlanych z powodu małej trwałości.

Brzozowe drewno bywa czasem biologicznie aktywne – możliwe jest wystąpienie zapaleń skóry (Dermatitis), dlatego też nie stosujemy tego drewna do wyrobu biżuterii, chyba że do jej elementów, które nie mają styczności ze skórą, np. kolczyków, wklejek do wisiorów itp.

Znane brzozy

Na terenie Polski znaną brzozą była tzw. „brzoza gryżyńska”, olbrzymie drzewo rosnące do 1875 roku we wsi Gryżyna w pobliżu Kościana, będące tematem podań ludowych.

W Norwegii znana jest tzw. „brzoza królewska” w Molde, symbol oporu kraju przeciwko okupacji niemieckiej w 1940 roku.

Skąd nazwa?

Nazwa angielska brzozy "birch" pochodzić może z sanskrytu od słowa "Bharg" (lśniśca) albo "bhurga" (drzewo, na którego korze można pisać). Nazwa ta wywodzić się też mogła z języka anglosaksońskiego od słowa "beorgan" (zabezpieczać, chronić). Mniej poetyczna, a równie prawdopodobna jest możliwość pochodzenia tego słowa od łacińskiego "bature" (uderzać). 

Ciekawostki

Niegdyś drewno brzozy było używane do wyrobu szpulek, kołków (szpilek) do obuwia, podeszew do obuwia i obcasów, pantofli, łożysk do tańszej broni myśliwskiej itp. Z plecionek z łyka brzozowego wykonywano więzy i pęta, wiązki brzozowych rózg (rózgi liktorskie) otaczające topór stanowiły symbol władzy w starożytnym Rzymie, władze zaś mogły karać chłostą (rózgi) lub śmiercią (topór).  Z kory otrzymuje się garbnik – dziegieć (tzw. smoła brzozowa) do impregnacji płótna i skóry, smarowania osi, uszczelniania beczek, przyklejania grotów do strzał.

Z gałązek produkuje się miotły (dawniej wierzono, że postawiona przed domem zabezpieczała wejście przed demonami  i złodziejami) i wieńce. Słowianie wierzyli, że zasadzona przy grobie brzoza miała chronić przed duchami, u chrześcijan podobny cel miał spełniać krzyż brzozowy. Gałązek brzozowych używano do zdobienia domów w czasie Zielonych Świątek, na palmy w czasie Niedzieli Palmowej by budzić nimi śpiochów, oraz w śmigus dyngus do smagania dziewcząt.

Kora brzozowa nie chłonie wody – doskonale nadaje się jako rozpałka w czasie survivalowych przygód :)

Wiosną ponadto zbierany jest sok, zawierający wiele cukrów i minerałów, cennych dla zdrowia i urody. Zwyczaj nacinania brzóz spotyka się u nas w Polsce Wschodniej, bardziej rozpowszechniony on jest na Białorusi, Ukrainie i Rosji.

Wreszcie doceniliśmy brzozę za jej „przyjazność”. Zaleca się nawet, aby pójść do lasu, objąć brzozę. Jest to zwyczaj bardzo, bardzo stary – ma wpłynąć na poprawę zdrowia.

W XIX wieku wg wierzeń mazurskich uważano, że najlepszym sposobem na dreszcze jest pójść do lasu brzozowego, trząść po kolei brzózkami w określonej liczbie (najczęściej 3 lub 9) i mówić "trzęś mnie jak ja ciebie, a potem przestań". Jak widać "nihil novi sub sole"! („nic nowego pod słońcem”) :)

Zatem do lasu! Brzozowego oczywiście :)

ROBINIA AKACJOWA

Robinia akacjowa, inaczej grochodrzew biały, robinia biała, grochodrzew akacjowaty (Robinia pseudoacacia L.) – pochodzi z Ameryki Północnej. Jest gatunkiem bardzo inwazyjnym dlatego rozprzestrzeniła się i zaaklimatyzowała na prawie wszystkich kontynentach świata.  Do Europy zawitała na początku XVII wieku za sprawą Jeana Robina (stąd jej nazwa). 

Drzewo to cechuje się ciekawym pokrojem. Ma piękną nieregularną koronę i fantazyjnie powyginane gałęzie, przypomina afrykańskie akacje, choć nie ma z nimi nic wspólnego.

Ma cienką korę, biel żółtawy i bardzo wąski, natomiast twardziel w stanie świeżym jest zielonożółta, dodatkowo szybko ciemnieje do barwy złotobrązowej. Drewno jest bardzo dekoracyjne, do tego bardzo elastyczne, twarde, mocne, odporne (nawet w wodzie!), właściwościami zbliżone do dębu. 

Robinia jest jednym z najbardziej ciągliwych gatunków drewna. Tarcicę należy zabezpieczać na płaszczyznach czołowych oraz sztaplować pod zadaszeniem w przewiewnym miejscu.

Suszy się powoli, wykazuje skłonności do paczenia i pękania. Średnio dobrze się klei, dobrze przyjmuje lakier, ale niestety bardzo źle się barwi, jest trudne do impregnowania.

 Drewno robinii

Drewno robinii jest wytrzymałe na deszcz i mróz, dlatego często buduje się z niego meble ogrodowe  oraz drewniane place zabaw dla dzieci, a także: mosty, statki, konstrukcje wodne, wiosła, słupy zakopywane w ziemi, sklejki odporne na warunki pogodowe, trzonki młotków i siekier, szczeble drabin, sprzęt sportowy, beczki warzelnicze. Używane także w farbiarstwie (żółty barwnik do jedwabiu i wełny) i garbarstwie.  Kiedyś drewno robinii akacjowej służyło do wyrobu drewnianych gwoździ i śrub.

Znajduje zastosowanie w stolarstwie, tokarstwie, przemyśle meblarskim oraz papierniczym. Jest dobrym surowcem na opał – bardzo kaloryczne. Pali się wolno, wydzielając przy tym małe ilości płomieni i dymu (po ścięciu musi się jednak suszyć przez okres 2-3 lat).

UWAGA: Drewno biologicznie aktywne, może wywoływać zapalenie śluzówek i skóry!

Ciekawostki

Najstarsza w Polsce robinia akacjowa znajduje się przy ul. Kopernika w Krakowie na dziedzińcu Obserwatorium Astronomicznego Uniwersytetu Jagiellońskiego, ma ok. 230 lat!

Ciekawostką jest odkryta w Polsce akacja Rożyńskiego. Jej cechą są bardzo długie, sięgające pół metra liście. Jest to rzadkie drzewo, rośnie np. w Łodzi w parku Jana Matejki. 

Z drewna robinii zbudowana była m.in. Arka Przymierza.

Liście, kora i nasiona robinii są trujące, a trujące rośliny są również lecznicze :) Kwiaty są jadalne i miododajne.

Z garbników, które zawiera akacja czarna - angielska nazwa "wattle" – produkuje się ekologiczne składniki klejów.

Podobno jej drewno wytwarza luminescencję. Hmmm, ciekawe …

Drzewo te daje dużo energii, pomaga zebrać siły i napełnia ochotą do pracy. Polecana tym którzy są zniechęceni do jakiegokolwiek działania.

SOSNA

Występuje w Północnej i Środkowej Europie, Syberii Wschodniej oraz północnej Azji.

Drewno sosny zwyczajnej to jeden z najważniejszych materiałów budulcowych i wykorzystywane jest powszechnie w meblarstwie oraz stolarstwie. Jest najlepszym drzewem żywicznym. 

Sosna posiada biel żółtawo-biały lub czerwonawo-biały i twardziel czerwonawo-żółta ciemniejąca do czerwonobrązowej.Ma bardzo dekoracyjny rysunek i niezwykle aromatyczny, żywiczny zapach w stanie świeżym.

Drewno sosnowe jest łatwe w obróbce, sprężyste, o dobrej wytrzymałości mechanicznej. Najlepsze właściwości ma surowiec pozyskiwany z drzew w wieku 80–120 lat. Drewno tej sosny jest żywiczne i niezbyt ciężkie.

Ze względu na swoją wytrzymałość i odporność na warunki atmosferyczne stosowane jest w budownictwie, stolarstwie oraz do produkcji papieru, sklejki i wełny drzewnej. Jest także odpowiednie na okleiny wewnętrzne, na stolarkę okienną i drzwiową, podłogi i meble, palety euro, pojemniki, węgiel drzewny. 

Kiedyś wykonywano z sosny takie przedmioty jak słupy energetyczne i telegraficzne, podkłady kolejowe, stemple budowlane i różne skrzynie. 

Suszenie przebiega szybko i dobrze, przy czym z lekką skłonnością do pękania i paczenia. Czasami istnieje ryzyko wystąpienia sinizny. Twardziel jest dosyć odporna, ale biel podatny jest na grzyby i owady.

Suche drewno sosnowe dobrze się piłuje, przycina, hebluje, wygładza, nawierca i frezuje. Dobrze się też klei. Średnio dobrze się impregnuje, bejcuje czy też lakieruje ze względu na żywiczność. Jedynie biel jest podatny na impregnowanie.

Szlifowanie może być trochę problematyczne,  ponieważ drewno wczesne sosny jest kapryśne i lubi się zawijać.

Największą wadą drewna sosnowego są sęki, które często są popękane i lubią wypadać. Te zdrowe mogą być bardzo dekoracyjne.

Poza samym drewnem wykorzystuje się także korę, gałęzie, szyszki, karpinę, igliwie, pąki i korzenie. Zawierają one olejki eteryczne, które znajdują zastosowanie w branżach perfumeryjnych, kosmetycznych i w lecznictwie. Dzięki pozyskiwaniu z żywych drzew żywic produkuje się terpentynę, olej terpentynowy, kalafonię. Z igieł sosnowych wyrabia się olejek sosnowy (Oleum pini silvestris).

Kora sosny

Ciekawostki

Sosna zwyczajna była wykorzystywana od dawna jako roślina lecznicza. Doceniano jej dobroczynny wpływ na organizm, zalecając spacery po nagrzanych słońcem, pachnących żywicą lasach sosnowych.

Pączki sosny działają przeciwbakteryjnie i wykrztuśnie, w niewielkim stopniu moczopędnie. Olejek sosnowy działa bakteriobójczo, wykrztuśnie, przeciwskurczowo. Terpentyna działa zewnętrznie antyseptycznie, podobnie jak dziegieć, stosowany niegdyś przy chorobach skórnych. Pędy zbiera się od kwietnia do maja, kiedy pokryte są jeszcze łuskami i żywicą. Zebrane pędy suszy się w przewiewnym i cienistym pomieszczeniu, rozłożone pojedynczą warstwą.

Najbardziej sędziwy wiek osiągają okazy sosny długowiecznej (Pinus longaeva) rosnące w Górach Białych (ponad 4700 lat). Często określa się je mianem najstarszych roślin na Ziemi.

Na Ziemi niektóre gatunki sosny wchodziły w skład flory okresu kredowego (135-70 milionów lat temu). Ciekawostką jest występowanie tzw. "lasu bursztynowego" (cztery gatunki sosny i jeden świerka) będącego źródłem pochodzenia bursztynu.

Najstarsza forma w Polsce rośnie na Mazowszu w Mińsku Mazowieckim. Liczy sobie ok. 340 lat. Drzewo ma wysokość 22 m, średnicę 119,5 cm na wysokości 1,6 m, a obwód 3750 cm.

Najstarszym obecnie przedstawicielem rodzaju Pinus jest występująca w Arizonie (USA) sosna kolczasta (Pinus aristata Engelm.), która ma wg badaczy amerykańskich 4600 lat!!

Obok dębu, jawora, lipy i jabłoni również sosna w dawnych wierzeniach ludzi lokowana była w centrum świata.

Drzewo sosny podobnie, jak i dębu były przedmiotem kultu, były uznawane za drzewa święte. Sosnę czcili Chińczycy, Japończycy, Grecy, Rzymianie i Gallowie. Słowianie traktowali ją z respektem.

W japońskich ogrodach sosna była symbolem długiego życia. 

"Stara legenda mówi, że kiedy Pan Bóg stworzył polską ziemię i popatrzył na nią kontrolującym okiem, zauważył tu i ówdzie żółtą nagość suchych piasków, wypalonych słońcem, a tak łaknących wilgoci i roślinności, że aż ulitował się nad nimi w swoim dobrym sercu. I wtedy specjalnie dla nich, dla tych naszych szczyrków i kujaw, stworzył sosnę. Sosnę i złotą dziewannę."

Sosna, podobnie jak inne drzewa, miała również moce magiczne i uzdrawiające.
Popiół z jej igieł przykładany na dziąsła uśmierzał bóle zębów – wierzyli w to nasi pradziadowie, ale także Japończycy (do końca XII w.) oraz Indianie.
Szyszki sosnowe i pęczki, gotowane razem w serwatce i wypijane zaraz po pacierzu porannym, stanowiły skuteczny lek przeciw „darciu w kościach”, swędzeniu głowy, „paskudnikom – wrzodziankom”.

Bądź co bądź ciekawe ... :)

Kolejne długowieczne, czyli ...

LIPA

Lipy rosną w umiarkowanej strefie półkuli północnej. Rozróżniamy w Polsce dwa główne gatunki tego drzewa: lipę drobnolistną i wielkolistną. Lipa drobnolistna (zwana też lipą "zimową") występuje w skupiskach leśnych w lasach mieszanych, natomiast lipa wielkolistna (zwana także lipą "letnią") woli rosnąć w stanie wolnym. Drzewo lipowe rośnie dość wolno. Znane jest w Europie na ten temat powiedzenie „Lipa 300 lat przychodzi, 300 lat stoi, 300 lat odchodzi ”. 

Drewno lipowe ma wygląd bardzo jednolity, ma słabo widoczne słoje roczne. Jest zwięzłej budowy, miękkie, lekkie, łatwo łupliwe i mało elastyczne, dodatkowo łatwo zapalne. Barwa drewna jest żółtawo-biaława, odznacza się bardzo mocnym jedwabistym połyskiem. 

Drewno lipy

Trwałość w zmiennych warunkach atmosferycznych jest bardzo niska, dlatego nie nadaje się one na materiał budowlany, wykorzystywany na zewnątrz.
Suszy się dość dobrze, pod warunkiem, że wolno, wykazuje małą skłonność do pęknięć i do paczenia się, mało „pracuje”. Jeśli suszenie przebiega gwałtownie drewno lipy skłonne jest do przebarwień i spękań, zwłaszcza długo składowane drewno okrągłe przyjmuje zielonkawe zabarwienie. Celem uniknięcia pęknięć drewno należy przecierać zawsze z korą.

Obróbka skrawaniem jest łatwa, tak samo struganie, frezowanie, toczenie. Należy używać ostrych narzędzi, gdyż w przeciwnym wypadku powierzchnia nie jest gładka. Bardzo dobrze daje się szlifować. Drewno lipy drobnolistnej gnie się dobrze, zaś szerokolistnej — trudno.
Klei się dobrze, bardzo dobrze się barwi i nasyca (czasami używane jest do imitowania drewna szlachetnego). Wchłania bardzo dużo politury, zatem do tego celu niezbyt się nadaje, źle się też poleruje. Drewno nietrwałe, mało odporne na działanie kwasów i całkowicie nieodporne na działanie zasad. Podatne na grzyby i owady.

Drewno przez swoją nietrwałość nie nadaje się zupełnie do celów budowlanych, jednak jest dobrym materiałem stolarskim oraz przede wszystkim rzeźbiarskim i snycerskim. „Mazery” lipy są cenionym materiałem w meblarstwie artystycznym.
Stosuje się do wyrobu np. pudełek, szpulek, zabawek, zapałek, na klepki do beczek używanych do pakowania przedmiotów suchych, syropów oraz miodu, do wyrobu instrumentów muzycznych, zwłaszcza dętych, wełny drzewnej, celulozy i ścieru drzewnego, oklein, płyt pilśniowych, przyrządów kreślarskich, modeli odlewniczych, form hutniczych, wyśmienite drewno na węgiel drzewny, szczególnie na węgiel kreślarski.

CIEKAWOSTKI

Słynące z długowieczności lipy cieszą się szacunkiem niewiele mniejszym niż dęby. Lipa była u Słowian drzewem kultu. Wierzyli oni, że ochrania przed złymi duchami i piorunami, a dotknięcie jej pnia uzdrawia.

Przez nią bóstwa objawiały swą dobroć, łagodność, głęboki spokój i słodką szczodrość. Tradycja ta przeniknęła też do chrześcijaństwa - przydrożne kapliczki z Matką Boską wieszano najchętniej na lipach. Cień tego drzewa dawał zdrowy odpoczynek a także prorocze sny.

W mitologii rzymskiej drzewo to poświęcone było bogini Wenus.

Według legend i mitów greckich, było drzewem życia, oraz symbolem czystości, niewinności i nadziei. Mimo że nie należy do gatunków o wysokich walorach użytkowych, to w dawnych czasach było bardzo cenione, pełniło wiele pożytecznych jak na ówczesne czasy funkcji (lecznicze, budowlane, obronne).

W średniowieczu wielu znanych artystów rzeźbiło z drewna lipowego figury Chrystusa na krzyżu, Maryi czy apostołów i świętych, najlepszym tego przykładem jest ołtarz w Kościele Mariackim w Krakowie stworzony przez Wita Stwosza. 

Źródło : http://pl.wikipedia.org/wiki/Plik:Gothic_altar_veit_stoss_bordercropped.jpg

Drewnu lipowemu nadano nawet nazwę „linum sacrum”, to znaczy - drewno święte.

W dawnych czasach drewno lipowe było wykorzystywane również w budowie ówczesnych domostw, ze względu na miękkość tego drewna i łatwość obróbki narzędziami, wtedy jeszcze, kamiennymi. Po pojawieniu się metalowych narzędzi zdzierano całymi pasami korę i pozyskiwano łyko z przeznaczeniem na ściany i dachy a nawet na części ubiorów, czy tarcze obronne.

Z drewna lipowego wykonywano trumny jak i kołyski z powodu jego uspokajających właściwości. Nie kojarzono lipowej kołyski ze zgonem dziecka. Przeciwnie - w żadnej innej kolebce dziecko nie spało tak dobrze i nie chowało się tak zdrowo.

Lipa jako drzewo przyjazne człowiekowi i użyteczne była inspiracją poetów. Poza Janem Kochanowskim i Juliuszem Słowackim o lipie pisali Ignacy Krasicki i Konstanty Ildefons Gałczyński. Prozą najlepiej o lipie napisał Lilian Ejsmont.

W naszej tradycji lipa zapisana i utrwalona została w nazwie jednego z letnich miesięcy roku - lipca.

Kwiat lipowy i liście, to znane od dawna środki lecznicze razem z miodem lipowym. Napar z kwiatów lipy działa napotnie i przeciwgorączkowo, moczopędnie, sokopędnie, uspokajająco oraz przeciwskurczowo. Łagodzi także kaszel.

Liście lipy

Drzewo lipowe było zawsze mocno związane z losem i życiem ludzkim.

Uroczystym sadzeniem lip świętowano nie tylko doniosłe wydarzenia dla rodzin i rodów, ale także wydarzenia ważne dla danej okolicy, a nawet kraju. Stąd wiele lip poświęconych osobom i wydarzeniom.

Jest taka opowieść o trzech rodzinach szwedzkich: Linnaes (Line), Lindelius i Tiliander, których nazwiska wywodzą się od ogromnej lipy o trzech pniach, która rosła w krainie Finvenden. Gdy wymarła rodzina Lindelius, usechł jeden z trzech tych pni. Po śmierci zaś córki sławnego botanika Karola Linneusza (żyjącego w latach 1707-1778), drugi pień przestał wypuszczać pędy. Po śmierci ostatniego członka z rodu Tiliandrów drzewo zupełnie obumarło. 

Lipa pilnowała pokoju i godziła zwaśnione strony. Zawierano pod nią małżeństwa i zaręczano się, podobno jest drzewem zakochanych.

Zaprzyjaźnić powinni się z nią zwłaszcza malkontenci, pesymiści, mający poczucie krzywdy i doszukujący się wszędzie wrogów. Lipa pomaga osiągnąć uczuciową harmonię i życzliwie nastawia do świata. Łagodzi nawet manię prześladowczą.

W innej części świata u Indian Ameryki Północnej drewno lipy było uznawane za najlepsze drewno do ługowania (procesu moczenia niektórych roślin w roztworze popiołu drzewa liściastego w celu wytrącenia szkodliwych substancji).

W Polsce największa lipa drobnolistna rośnie w Cielętnikach gm. Dąbrowa Zielona, woj. Częstochowskie, ma ok. wynosi 517 lat, obwód 992 cm, pierśnica 315 cm, wysokość 35 m. Najstarsza lipa wielkolistna rośnie w Czarnym Potoku gm. Łęcko, woj. Nowosądeckie, ma ok. 480 lat, obwód 851 cm, średnica pierśnicy 271 cm, a wysokość 22 m.

Ślady uwielbienia lipy przetrwały do dziś w nazwach niektórych miejscowości – Święta Lipa, Świętolipie, Święte Lipy... a wieś Święta Lipka (na granicy Warmii i Mazur, nad jeziorem Dejnowo) jeszcze długo po przyjęciu chrześcijaństwa słynęła jako przybytek pogańskich bogów.

GRAB

Carpinus betulus L.
Występowanie: Europa - od Francji do Ukrainy, Turcja, Kaukaz, a także południowo wschodnia Anglia, południowa Szwecja, Półwysep Bałkański. Na terenie Polski dziko rośnie jeden gatunek - grab pospolity i występuje głównie na niżu i w niższych położeniach górskich. Najczęściej towarzyszą mu buki, dęby i lipy, niekiedy jodła oraz świerk. Czyste lasy tworzy jedynie na niezbyt rozległych powierzchniach we wschodniej części kraju. Okazałe graby spotkać można niekiedy na zboczach dolin, wzdłuż cieków wodnych we fragmentach zbiorowisk o charakterze grądu, jak np. w Ojcowskim Parku Narodowym.

GRAB Źródło: http://en.wikipedia.org/wiki/Carpinus_betulus

Ma gładką, srebrzysto-popielatą korę, która należy do najbardziej charakterystycznych spośród wszystkich drzew występujących w Polsce.

Biel i twardziel nie różnią się jakoś szczególnie. Drewno jest szarobiałe do żółtawobiałego. Z czasem, po dłuższym składowaniu przyjmuje jednolitą, jasno-szarą barwę. Przyrosty roczne mają przebieg falisty i widoczne są jako delikatne poprzeczne pasemka, strukturę ma drobną, równomierną i gładką. Drewno nie posiada specyficznego zapachu. Suszy się trudno, łatwo pęka i paczy się. Jest ciężkie i trudnościeralne. Nie jest odporne na warunki atmosferyczne, aczkolwiek w warunkach suchych lub pod wodą trwałość jest dobra.

Wady jakie mogą występować to wszelkie zbieżystości i krzywizny, skręcenia, widlastość, guzy, tzw."chińska bródka", pęcherze w korze, przebarwienia oksydacyjne, pęknięcia, zgnilizna, przebarwienia wywołane przez grzyby oraz chodniki owadzie.

Obróbka mechaniczna jest dosyć  trudna, szczególnie drewna o skręconych włóknach. Łatwo powstają odpryski i drzazgi. Przy heblowaniu mogą powstawać też wyrwy. Połączenia na gwoździe są słabe.  Sklejanie dosyć dobre. Drewno grabu w miarę dobrze się bejcuje lub lakieruje.

Drewno grabu jest czasami biologicznie czynne, możliwe jest wystąpienie zaczerwienienia i zapalenia skóry przy obróbce !

Drewno wykorzystywane jest do produkcji fornirów, parkietów i bruku parkietowego, doskonale nadaje się na trzonki do narzędzi, sprzęt rolniczy, instrumenty muzyczne, meble, sprzęt sportowy, np. kije bilardowe, elementy maszyn, doskonałe do toczenia, płozy sań, prawidła obuwnicze, kloce mięsne, deski do krojenia, pieńki do rąbania. Znajduje zastosowanie w mechanice fortepianowej oraz wszędzie tam, gdzie wymagane są: ciągliwość, elastyczność, twardość, odporność na uderzenia i tarcie. Czasami jest też stosowane jako imitacja hebanu oraz do budowy konstrukcji narażonych na duże obciążenia mechaniczne.

Ze względu na swoją wyjątkowo dużą twardość, gęstość oraz wytrzymałość, drewno grabu jest czasami nazywane "żelaznym drewnem".

Kiedyś palono drewnem grabowym w kominkach, drewno to paliło się wolno i dawało dużo ciepła.

Drewno grabu

CIEKAWOSTKI

Grab w korzystnych warunkach rośnie nawet do 300 lat.

W Polsce w miejscowości Gołuchów rośnie grab liczący ok. 198 lat.

Ciekawostką jest, że drewno to - według Serbów - przepędzało z domu duchy leśne spragnione ciepła. Duchy te, podobne do naszych krasnoludków, ale mające końskie kopyta, zwane są przez Serbów "grabami".

Podobno w czasie ciemnych letnich nocy, murszejące drewno graba (pniak) świeci tajemnym, seledynowym blaskiem, zwłaszcza po lekkim deszczu lub obfitej rosie.

Drewno grabu jest najtwardsze ze wszystkich rodzimych drzew w Polsce, a z obcych gatunków ustępujące twardością jedynie bukszpanowi. O twardości grabowego drewna można się przekonać obserwując wyjątkowo szybkie tępienie się narzędzi używanych do jego cięcia i obróbki.

KLON

Istnieją 3 rodzaje tegoż drzewa klon zwyczajny, jawor i klon polny.

W Polsce największe znaczenie ma jawor i klon zwyczajny. Klon polny z racji bardzo rzadkiego występowania w lasach i małych wymiarów nie ma większego znaczenia handlowego. 

Klon pospolity – występuje przede wszystkim w zachodniej Europie. Na północy sięga południowej części Płw. Skandynawskiego i południowej Finlandii. Na południu sięga Pirenejów i Płw. Bałkańskiego. Występuje w lasach mieszanych z bukiem i lipą. Osiąga ok. 20 m i średnicę 90 cm. Jego kora nie jest zbyt gruba, ma kolor czerwono-brązowy, jest lekko spękana. Drewno przypomina drewno jawora, choć jest ciemniejsze. Czerwonawe, sprężyste, beztwardzielowe.
Klon polny - występuje w Polsce i Azji, choć u nas jest rzadziej spotykany. Rośnie na wysokość do
15 m, często w formie krzewiastej. Jego kora jest gruba, szarobrunatna. Drewno ma bardziej czerwoną barwę niż jawor i klon pospolity.  Drewno ma ciemne plamki rdzeniowe. Drewno części korzeniowej i najniższych partii pnia jest bardzo dekoracyjne. Budową i rysunkiem ogólnie przypomina dwa wcześniej wymienione gatunki klonu. Nie jest ono odporne na warunki atmosferyczne, ale w stanie suchym jest trwałe. Generalnie twarde, ciężkie, bardzo sprężyste i bardzo łupliwe.

Kora klonu

Najbardziej wartościowe jest drewno jaworowe. Należy ono do gatunków średnio ciężkich, twardych, trudno łupliwych, łatwo zapalnych, o równomiernej strukturze.

Klon przy sztucznym suszeniu ma skłonności do paczenia się i do pęknięć dysorpcyjnych. Jest wrażliwe na zmiany wilgotności powietrza. Nie należy go parzyć, gdyż proces ten powoduje zmianę barwy i występowanie plam.

Drewno klonu łatwo i przyjemnie się struga, frezuje, szlifuje – choć przy piłowaniu i frezowaniu przypala się. Dosyć dobrze się wykańcza, ale nanoszenie politury i polerowanie jest średnie. Nie najlepiej się klei. Barwione wgłębnie nadaje się do imitacji drewna egzotycznego (zwłaszcza hebanu).

Drewno klonu pospolitego i polnego najczęściej stosowane jest do konstrukcji, ponieważ ma dobre właściwości mechaniczne w stosunku do jawora. Poza tym stosuje się je na okleiny, fryzy, półfabrykaty, do wyrobu mebli, instrumentów muzycznych (mechanizmy pianin i fortepianów, boki i dna instrumentów muzycznych), w przemyśle samochodowym, budowie wagonów, na deszczułki posadzkowe, części maszyn, wyroby kołodziejskie, narzędzia, rękojeści, drobny sprzęt kuchenny, prawidła obuwnicze, obcasy, galanterię drewnianą, oprawy szczotek, ramiączka, zabawki, futerały i części sprzętu laboratoryjnego, wyroby snycerskie.

Kontrast barwy promieni i drewna jest znacznie większy u jaworu niż klonu pospolitego, dlatego ten pierwszy jest tak dekoracyjny i pożądany. W meblarstwie bardzo cenione bywa drewno z zarośniętymi pączkami śpiącymi widocznymi na przekroju stycznym w postaci pawiego oka. Jest ono stosowane wyłącznie w drogim meblarstwie artystycznym.

CIEKAWOSTKI 

Klon pospolity - najstarszy opisany klon (Pacyniak 1992) rośnie we wsi Kamienicy koło Nowego Sącza i ma ok. 270 lat ! 

Stradivarius z drewna klonu zwyczajnego wykonywał dolne pokrywy swoich skrzypiec.

Od wieków wierzono, że klon opiekował się żywymi jak również zmarłymi.
Tak zwana "grobowa deska" była z klonu. Kładziono na niej umierających, aby mieli łatwiejszy zgon, a także umarłych. Drzewo to miało magiczną moc odpędzania diabła. Deska grobowa nigdy nie była malowana, nie mogła być. Aby pomóc w odpędzaniu diabła, należało w nią pukać – stąd zwyczaj „pukania w niemalowane drewno”.  

Klon to święte drzewo Indian. Było dla nich symbolem miłości.

JESION

Jesion to roślina z rodziny oliwkowatych (Oleaceae), grupa obejmuje ok. 60 gatunków drzew i krzewów pochodzących z obszarów umiarkowanego klimatu półkuli północnej.

W Polsce dziko rosną jesion pensylwański (omszony - Fraxinus pennsylvanica Marsh.) i jesion wyniosły (Fraxinus excelsior L.)

Niektóre gatunki uprawiane to: jesion aksamitny (Fraxinus velutina Torr.), jesion amerykański (Fraxinus americana L.), jesion czterograniasty (Fraxinus quadrangulata Michx.), jesion Griffitha (Fraxinus griffithii C. B. Clarke), jesion kutnerowaty (Fraxinus profunda (Bush) Bush), jesion mandżurski (Fraxinus mandshurica Rupr.), jesion mannowy (Fraxinus ornus L.), jesion szerokolistny, j. oregoński (Fraxinus latifolia Benth.), jesion wąskolistny (Fraxinus angustifolia Vahl).

Jesion to szybkorosnące, zrzucające liście, średniej wielkości drzewo, wysokości 25-35 m i średnicy do ok. 100 cm. Dożywa mniej więcej 300 lat, przy czym w wieku ok. 100 lat następuje zahamowanie przyrostu na wysokość. Kora do wieku ok. 50 lat gładka i zielonkawo-szara, później brunatna, niemal czarna, spękana.

Drewno ma szeroki, bardzo jasny biel i często trudno go odróżnić od twardzieli. Drewno późne jest  ciemniejsze od wczesnego. W późnym twardziel jest żółtawa do czerwono-białej bądź jasnobrązowa, nieregularnie pręgowana, a także zbliżona do barwy drewna oliwki (takie drewno bywa sprzedawane pod nazwą jesion oliwkowy „olive ash”). 

via

Drewno jesionu jest nieregularnie wybarwione, o rysunku słoistym, pręgowanym i bardzo dekoracyjnym. Jego struktura jest podobna do dębu – porowata, posiada mocno zaznaczone pierścienie wzrostu, jednak promienie są ledwo widoczne. Zapach słaby, jedynie zaraz po ścięciu drewno jest słodkawo-aromatyczne. [przyp.Nev. Suchy, przy obróbce delikatnie przypomina zapach pieczywa :) ]

photo by Derva

Obróbka jesionu (ręczna i narzędziowa) jest dosyć łatwa. Drewno o wyższych gęstościach wykazuje przy struganiu skłonności do wyrwań (z uwagi na długie i mocne włókna), jednak skrawanie płaskie i obwodowe nie jest problematyczne. Powierzchnia łatwo daje się wykończyć (piszą, że źle przyjmuje bejcę, ale Kell nie miał z tym problemów ;)). Sklejanie – dobre. Nieźle reaguje na zginanie na parze. Jest odporne na wstrząsy i bardzo sprężyste (dlatego nadaje się do wyrobu np. łuków).

Drewno jesionu wystawione na zmienne warunki atmosferyczne nie jest trwałe. Zróżnicowana wilgotność powietrza może doprowadzić do szybszego niszczenia się elementów wykonanych z tego gatunku. Tę wadę można na szczęście obejść, o ile zdecydujemy się na jesion wędzony – parametry fizyczne poprawiają się wtedy aż o 40%, wzrasta nie tylko twardość, ale również – odporność na wilgoć.

Do innych wad zaliczyć należy: krzywizny, skręt włókien, widlastość, pęknięcia mrozowe, przebarwienia oksydacyjne (zaszarzenie), zgnilizny, chodniki owadzie.

Drewno okrągłe ma skłonność do spękań czołowych i bocznych, dlatego zaleca się przecierać je jak najszybciej po ścięciu. Przetarcie należy prowadzić możliwie przed latem i zawsze z korą. Sztaplowanie wyrobów tartych tylko na wolnym powietrzu.

Zastosowanie

Drewno jesionu wykorzystywane jest do produkcji mebli, nadaje się na okleiny skrawane płasko i obwodowo, okładziny, parkiety, schody. Wyrabia się z niego sprzęt sportowy, szczeble, słupy, ramiaki, beczki, łodzie. Wykorzystywany jest również w lutnictwie oraz przy budowie maszyn, pojazdów, wagonów i samolotów. Jest to dobre drewno konstrukcyjne średnich wymagań szczególnie do zabudowy wnętrz. Nadaje się do obróbki toczeniem i do snycerki.

photo by Derva

UWAGA!

Pył jesionowy może powodować podrażnienia skóry oraz spadek funkcji płuc.

Ciekawostki

Polska nazwa „jesion” pochodzi od prasłowiańskiego słowa asenь. Bardziej znane historyczne nazwy to jesioń, jasen, jasiń.

Liście jesionu są wykorzystywane we Francji i w Belgii do produkcji napoju alkoholowego frênette.

Jesion pensylwański jest pierwszym drzewem przebarwiającym się jesienią w Polsce. Jego cytrynowożółte liście należą też do najbardziej jaskrawo ubarwionych i najkrócej opadających. Zasięg korzeni j. pensylwańskiego może dochodzić do 30m!

Jesion wyniosły jest uważany za najwyższe rodzime drzewo liściaste w Europie. Jego rosnący na terenie BPN osobnik mierzący 45m jest najwyższym notowanym drzewem liściastym w Polsce. Gatunek ten istnieje około 10 mln lat i tym samym należy do najstarszych. Posiada największy zasięg korzeni bocznych spośród wszystkich rodzimych europejskich drzew.

Górale sadzą to drzewo przy domostwach celem ochrony przed wiatrem halnym, stąd tak dużo jesionów w Zakopanem (Bystre, Kuźnice).

Jesion występuje w mitach i legendach. Jest świętym drzewem Skandynawów. Yggdrasil (też Ygdrasil, Iggdrasil, Igdrasil), według ich mitologii to centrum Wszechświata, drzewo dobra i zła. Gałęzie jego według tych legend okrywały całą powierzchnię świata. Wierzchołek przebywał w niebie, a korzenie w piekle. Na najwyższych gałęziach gnieździł się orzeł, boski ptak. Strzec on miał porządku na Ziemi. Łączniczką między nim a ludźmi była wiewiórka, a owinięte dookoła pnia węże broniły drzewa. Spod korzeni tryskały źródła mądrości i przewidywania przyszłości. Pod tym drzewem odbywały się rady bogów. Według innej legendy korzenie tego drzewa łączyły w całość Asgard, Midgard i Nimflheim.

via

Kiedy Wikingowie dopłynęli do Anglii, nazwano ich tam ashmen – od drewna jesionu, z którego wykonywali łuki i lance.

W starożytności było to drzewo Aresa - boga wojny. Zeus - syn Kronosa tworząc nowy porządek świata stworzył jesionowych ludzi. To oni wprowadzili jesionowe dzidy, których używanie weszło na wieki w zwyczaj ludzi parających się wojennym rzemiosłem. 

Drzewu temu przypisywano właściwości magiczne. Pochowany w trumnie jesionowej zmarły osiągał od razu spokój wieczny. Sen pod jesionem krzepił na umyśle. 

Według Słowian, węże (przeciwnie jak u Skandynawów) omijały to drzewo z daleka. Jesion był guślarskim środkiem na ukąszenie węży. Należało w tym celu obmywać ranę sokiem wyciśniętym z jesionowych liści powtarzając magiczne słowa. Jesion leczył nie tylko choroby od ukąszenia "wszelkiego robaka" ale i różne inne. Jesion leczył, łagodził, ale także potrafił zabijać. Żadna strzała (brzechwa) nie niosła tak skutecznie i celnie do celu jak jesionowa.

Sporządzane z liści i kory jesionu napary stanowiły środek przeczyszczający i poprawiający przemianę materii, łagodziły też dolegliwości reumatyczne. 

Był też jesion użyteczny w małżeńskich niesnaskach – liście jesionu, włożone pod prześcieradło,
ułatwiały godzenie się zwaśnionej parze.

Jesion pojawił się na Ziemi już około 10 mln lat temu (Pliocen). Aktualnie najstarszy i największy jesion rośnie na Kaszubach w miejscowości Motarzynogm. Dębica Kaszubska. Wiek 404 lata, obwód 715 cm, średnica pierśnicy 227,5 cm, wysokość 28 m (Pacyniak - dane z 1992 r.).

Wg galijskiego horoskopu ludzie urodzeni pod "Jesionem" to ludzie urodzeni od 25 maja do 3 czerwca i od 22 listopada do 1 grudnia, to marzyciele, oryginały, nawet dziwacy.